Peygamberin avucunda zikreden taşlardan yapay zekâ uygulamalarına

1. Zikir Yapan Taşlar, Yapay Zekâ ve Blok Zinciri Metaforu

19. Mektup On Üçüncü İşaret’te “Bu parça altın ve elmasla yazılsa liyakati var” denilerek peygamberimizin “avucunda küçük taşların zikir ve tesbih etmesi” mucizesinden bahis yapılır. O küçücük taşlar, bazen zikir ve tesbih yaparken bazen de gülle ve bomba gibi vazife görmüştür. Yine “aynı avucunun parmağıyla kameri iki parça etmesi ve aynı el, çeşme gibi on parmağından suyun akması ve bir orduya içirmesi ve aynı el, hastalara ve yaralılara şifa olması…” bu konuyla ilgilidir. Her bir peygamber mucizesi, bir sanatın ve marifetin öncüsü gibi olduğuna göre Hz. Muhammed’in avucunda zikreden taşlardan hareketle, yapay zekâ uygulamaları(1) ve blok zinciri teknolojisi(2) arasında da bir metafor/benzetme/teşbih kurulabilir.

Bugünün insanları olarak bizim elimizde zikreden taşlar neler olabilir ve nasıl olabilir? Bu acip ve garip zamanın insanları da “avuçlarda zikreden taşlardan” elbette hissesiz kalmamalı ve kalamaz. Bu metaforda, taşlar yapay zekâ sistemlerini, zikir ise bu sistemlerin verileri işleme ve öğrenme/öğretme sürecini temsil edebilir. Tıpkı Hz. Muhammed’in avucundaki taşların Allah’ı zikretmesi gibi, yapay zekâ sistemleri de verileri işleyerek ve öğrenerek insanları tefekküre sevk edebilir ve İlahi mesajın anlaşılmasına yardımcı olabilir. Peygamber mucizelerinin birçok farklı şekilde insanlara fayda sağlaması gibi yapay zekâ sistemleri de birçok alanda insanlara hizmetkar olarak kullanılabilir.

Yapay zekâ uygulamaları, sadece teknolojinin hayatımızı kolaylaştırması anlamına gelmez, aynı zamanda önemli toplumsal değişim ve dönüşümlerin ortaya çıkmasında da kullanılabilir. Bu değişim ve dönüşümler, sadece ticari veya bilimsel alanlarla sınırlı değildir; aynı zamanda toplumsal manevî dinamikleri de etkileme ve değiştirme yönünden önem arz ediyor.

En başta, İslâmî metinlerin analizi ve yorumlanması, ibadetlerin yönetimi ve sosyal gruplara hizmet etme gibi alanlarda yapay zekâ kullanılabilir. Örneğin, yapay zekâ tabanlı dil işleme ve analitik araçlar, Kur’ân veya diğer metinlerin derinlemesine incelenmesine ve anlaşılmasına yardımcı olabilir.  Manevî hizmetlerde yapay zekâ uygulamaları, insanların psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak için de kullanılabilir. Örneğin, manevî danışmanlık ve destek hizmetlerinde yapay zekâ tabanlı sanal asistanlar kullanılabilir. Bu sistemler, kullanıcılara duygusal destek sağlayabilir, rehberlik yapabilir ve manevî olarak motive edici içerik sunabilir. Ayrıca, yapay zekâ tabanlı sanal gerçeklik deneyimleri, kullanıcıların farklı dinî veya manevî pratikleri tecrübe etmelerine ve derinleştirmelerine yardımcı olabilir. Örneğin sanal gerçeklik uygulaması ile Hac ibadeti tecrübe edilebilir. Bunun yanında belki de yakın bir gelecekle bu yöntemle büyük manevî zatlarla sohbet bile edilebilecektir.

2. Sosyal Grupların Hizmetlerinde Yapay Zekâ Uygulamalarının Kullanımı

Toplumun manevî dinamiklerini koruma ve iyileştirme amacı taşıyan gerek dini gruplar ve cemaatler gerekse de sivil toplum kuruluşları (STK’lar), toplumun problemlerinin çözümüne yönelik önemli bir rol oynar ve yapay zekâ (YZ) uygulamaları, bu kuruluşların faaliyetlerini desteklemede önemli bir araç haline gelebilir. YZ uygulamaları; veri analizi, öngörülebilirlik, etkileşim ve bazı faaliyetlerin otomatikleştirilmesi gibi bir dizi alanda bu yapıların çalışmalarını güçlendirebilir.

1. Veri Analizi ve Öngörülebilirlik: Sosyal gruplar, toplumun ihtiyaçlarını anlamak ve etkili çözümler geliştirmek için geniş veri kümelerine ihtiyaç duyar. YZ uygulamaları, büyük veri kümelerini analiz ederek, toplumun ihtiyaçlarını ve eğilimlerini daha iyi anlamak için kullanılabilir. Örneğin bir yardım kuruluşu bir kurban organizasyonu yaparken, YZ kullanarak belirli bir bölgedeki yoksulluk oranlarını belirleyebilir ve bu bilgilere dayanarak yardım programlarını daha etkin bir şekilde yönlendirebilir.
2. Etkin İletişim ve Kampanya Yönetimi: Sosyal gruplar, genellikle toplumu bilinçlendirmek ve destek toplamak için iletişim ve kampanya yürütür. YZ, sosyal medya analitiği ve duyarlılık analizi gibi araçlarla, bu sosyal grupların iletişim stratejilerini optimize etmelerine yardımcı olabilir. Bu sayede, daha etkili kampanyalar yürüterek daha geniş kitlelere ulaşabilirler.
3. Kaynak Yönetimi ve Fon Dağıtımı: Sosyal gruplar, genellikle sınırlı kaynaklarla çalışmak zorundadır ve bu kaynakları en etkili şekilde kullanmak önemlidir. YZ, mâlî verileri analiz ederek kaynakların etkili şekilde dağıtılmasına yardımcı olabilir. Örneğin, bir eğitim kuruluşu, YZ kullanarak belirli bir bölgede hangi alanlarda ihtiyaç olduğunu belirleyebilir ve buna göre fonları yönlendirebilir.
4. Eğitim ve Kapasite Geliştirme: Sosyal gruplar, çalışanlarının ve gönüllülerinin becerilerini sürekli olarak geliştirmek için eğitim programları düzenler. YZ, öğrenme yönetimi sistemleri ve kişiselleştirilmiş eğitim içeriği sağlayarak, eğitim ve kapasite geliştirme süreçlerini iyileştirebilir.
5. Risale-i Nur Çalışmaları ve Yapay Zekâ Uygulamaları

Türkiye’nin toplumsal değişim ve dönüşümünde önemli bir yeri olan Risale-i Nur hareketinin çalışmalarında da yapay zekâ uygulamaları kullanılabilir. Doğrusu bu konuda çok geç kalınmış olduğunu söyleyebiliriz. Risale-i Nur hizmetlerinde yapay zekâ (YZ) ve blok zinciri (BZ) teknolojilerini kullanmak, dijital çağda bu eserlerin daha geniş kitlelere ulaşmasını ve daha etkin bir şekilde yayılmasını sağlayabilir.  YZ, metinlerin daha iyi anlaşılmasını, kişiselleştirilmiş öğrenme alanlarını ve kullanıcı etkileşimlerini artırabilir. BZ teknolojisi ise güvenli, şeffaf ve izlenebilir bir yapı sunar. Aşağıda gerek YZ uygulamalarının gerekse de BZ uygulamalarının kullanımına dair örnekler verilmiştir. Örnekler sadece bunlarla sınırlı olmayıp fikir verme amaçlıdır.

3.1. Yapay Zekâ Uygulamalarının Kullanımına Örnekler

1. Metin Analizi ve Anlamlandırma:

• Otomatik Özetleme ve Kategori Oluşturma: YZ, Risale-i Nur külliyatını analiz ederek metinleri otomatik olarak özetleyebilir ve belirli konulara göre kategorilere ayırabilir. Bu, okuyucuların ihtiyaç duydukları bilgilere hızlıca ulaşmalarını sağlar.
• Metin Madenciliği ve Semantik Analiz: YZ, RN külliyatının içeriğini derinlemesine analiz ederek metinler arasındaki anlam ilişkilerini ortaya çıkarabilir. Bu, araştırmacıların Risale-i Nur’daki temel kavramları ve temaları daha iyi anlamalarına yardımcı olur.

2. Dil İşleme ve Çeviri:

• Dil İşleme: YZ, Risale-i Nur’un anlaşılmasını kolaylaştırmak için metinleri özetleyebilir, şerh edebilir ve modern Türkçeye adapte edebilir. Ayrıca, farklı dillerdeki Risale çevirilerini iyileştirerek küresel erişimi artırabilir.
• Sesli Kitap ve Ses Tanıma: YZ tabanlı ses tanıma ve sentezleme teknolojileri, birçok dilde Risale-i Nur’un sesli kitap versiyonlarını oluşturabilir ve okuyucuların metinleri dinleyerek öğrenmelerini sağlar.

3. Kişiselleştirilmiş Öğrenme ve Eğitim:

• Öğrenme Yönetim Sistemleri: YZ, Risale-i Nur’a dayalı kişiselleştirilmiş öğrenme programları oluşturabilir. Bu sistemler, kişilerin öğrenme hızlarına ve ilgi alanlarına göre uyarlanabilir.
• Bilgi Toplama ve Sınıflandırma: YZ, internetten ve diğer kaynaklardan Risale-i Nur ile ilgili bilgi toplayabilir ve bunları kategorilere ayırarak araştırmacıların bilgiye daha hızlı ve kolay erişmesine yardımcı olabilir.
• Sanal Asistanlar: YZ destekli sanal asistanlar, okuyucuların sorularını yanıtlayabilir ve onları metinlerin ilgili bölümlerine yönlendirebilir.
• Kişiselleştirilmiş Eğitim: YZ, herkesin ihtiyaçlarına göre özel olarak tasarlanmış Risale-i Nur dersleri ve eğitimleri oluşturmak için kullanılabilir.

4. Risale-i Nur Topluluğu ve İletişimi:

• Çevrimiçi Topluluklar: YZ, Risale-i Nur okuyucularının ve sevenlerinin birbirleriyle iletişim kurmalarını ve sohbet etmelerini sağlayacak çevrimiçi platformlar oluşturmak için kullanılabilir. Böylece tesanüt, uhuvvet ve muhabbet geliştirilebilir.
• Sanal Sohbetler: YZ, Risale-i Nur ile ilgili sanal sohbetler ve etkinlikler düzenleyerek okuyucuların bilgi paylaşımında bulunmasını ve birbirleriyle etkileşim kurmasını sağlayabilir.
• Gönüllülük Platformları: YZ, Risale-i Nur hizmetlerinde gönüllü olarak çalışmak isteyen kişileri bulmak ve organize etmek için kullanılabilir.
• Bağış ve Destek: YZ, bağış ve destek işlemlerini otomatikleştirerek bağışçıları Risale-i Nur hizmetlerine yönlendirebilir.

3.2. Blok Zinciri (BZ/blockchain) Teknolojisinin Kullanımına Örnekler

1. Güvenli ve Şeffaf Yayıncılık:

• Eserlerin Dijital Haklarının Korunması: BZ, Risale-i Nur eserlerinin dijital haklarını korumak için kullanılabilir. Her bir dijital kopya, değiştirilemez bir BZ kaydı ile ilişkilendirilebilir, böylece eserin orijinalliği ve telif hakları korunur.
• Şeffaf Bağış ve Fon Yönetimi: Risale-i Nur hizmetlerine yapılan bağışlar, BZ üzerinde takip edilerek şeffaf bir şekilde yönetilebilir. Bu, bağışçıların desteklerinin nasıl kullanıldığını görmelerini sağlar ve güveni artırır.

2. Eserlerin İzlenebilirliği ve Doğrulanması:

• Kaynak Doğrulama: Risale-i Nur eserlerinin farklı baskılarının ve çevirilerinin doğruluğunu BZ ile izlemek mümkündür. Her bir baskı veya çeviri, BZ üzerinde kaydedilerek, kullanıcıların eserin orijinal olup olmadığını kontrol etmelerine imkân tanır. BZ, Risale-i Nur metinlerinin orijinalliğini ve değişmezliğini garanti altına alarak, metinlerin tahrif edilmesini veya bozulmasını önleyebilir.
• Dağıtım ve Yayılım İzleme: Eserlerin dijital ve fiziksel kopyalarının dağıtımı BZ ile izlenebilir. Bu, hangi bölgelerde ne kadar ilgi gördüğünü analiz etmeyi kolaylaştırır.
• Risale-i Nur Eserlerinin Telif Hakları: BZ, Risale-i Nur eserlerinin telif haklarının korunmasına yardımcı olabilir.

3. Topluluk Katılımı ve Yönetimi:

• BZ teknolojisi, Risale-i Nur hizmetleri için grupların demokratik bir şekilde kararlar almasını ve hizmetlerin yönetilmesini sağlayabilir. Bu aslında doğrudan demokrasi ve doğrudan katılımdır. Yani aslında bu her bir çobanın koyunlarına sahip çıkması metaforudur.

 

Dipnotlar:
1) Yapay Zekâ (YZ) Uygulamaları: İnsan zekâsını taklit eden ve karmaşık işlemleri gerçekleştirebilen bilgisayar sistemlerini ifade eder.
2) Blok Zinciri Teknolojisi: İşlemleri güvenli ve şeffaf bir şekilde kaydeden dağıtılmış bir elektronik cüzdan teknolojisidir. Merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymadan işlemleri doğrulamak için bir bilgisayar ağı kullanılır.